صنعت نساجی از جمله صنایعی است که در زندگی روزمره و در تمام سطوح جامعه استفاده میشود، این صنعت به سبب تورم رکود و مشکلاتی که در حوزه اقتصاد کلان جامعه دارد با مشکلات زیادی دست و پنجه نرم کرده و مانند تمامی صنایع کشور طی سالهای اخیر با اعتراض فعالانش همراه بوده و علیرغم اینکه یکی از هفت صنعت راهبردی است، متأسفانه امروز در جایگاهی که پیش بینی شده است قرار ندارد.

صنعت نساجی ایران در دورهای خاص بیش از سایر صنایع مورد توجه قرار گرفته بود. توسعه و بهبود این صنعت با صادرات میتواند روشی برای حذف وابستگی یک کشور به منابع درآمد نفتی باشد و همانطور که کشورهایی مثل هند و ترکیه و چین در این زمینه موفق عمل کردند.

محمدرضا دهقانی اشکذری، کارآفرین نمونه استان در گفتوگوی تفصیلی با خبرنگار فارس در یزد به نقش صنایع به ویژه صنعت نساجی استان در کشور اشاره کرد و در خصوص اولویتهای این حوزه در سال جدید، اظهار کرد: در نظامهای اقتصادی دنیا معتقدند که صنایع و کسب وکارها مثل شکوفههای درخت توسعه هستند یعنی اگر صنایع حمایت نشوند میوه توسعه، حاصلی نخواهد شد که مردم را منتفع کند.

اگر کشوری بخواهد توسعه پایدار داشته باشد که به دنبالش رفاه را برای مردم به ارمغان آورد قطعا نیازمند صنایع با توسعه پایدار است در کشور ما نیز صنعت نساجی یکی از هفت صنعت راهبردی است که به دلایلی در جایگاهی که پیش بینی شده است قرار ندارد که در ادامه درمورد آن صحبت خواهیم کرد.

وی افزود: ما در نظامهای اقتصادی دنیا در خصوص تولید به سه سوال مهم باید پاسخ بدهیم که اگر نتوانیم پاسخ بدهیم در عرصه تولید محکوم به شکست هستیم و همه نظام های موفق دنیا به این سوال های پاسخ داده اند و اگر یزد که در تاریخ نساجی، نامدار است و چهره ها و کارخانه های معروفی داشته که ما هنوز به آن می نازیم دلیل آن توجه آنها درآن دوران به این سه سوال بوده است که به آن خواهیم پرداخت: چه چیز تولید کنیم؟(چه نوع محصول و خدمت) به چه میزان تولید کنیم؟(حجم بازار) چگونه و با چه تکنولوژی تولید کنیم؟

این عضو گروه علمی دانشگاه یزد با بیان اینکه سوال اول این هست که ما در یک صنعت چی باید تولید کنیم؟ گفت: این سوال بنظر ساده است ولی راهبرد تولید را در نوع محصول مشخص می کند.

دهقانی اشکذری تصریح کرد: برای پاسخ به سوال«چی تولید کنیم؟» نیاز است زنجیره تولید را یکبار مرور کنیم. یعنی مطالعه کنیم در این فرایند کدام یک از محصولات دارای ارزش افزوده بیشتری است تا نوع محصول را تعیین کنیم. اهمیت توجه به صنعت نساجی این هست که درحوزه اشتغال صنعتی، آمار وزارت صمت نشان می دهد که در کشور سهم اشتغال منسوجات 12 درصد هست و در یزد سهم اشتغال صنعت منسوجات 20الی 22درصد صنایع کوچک است که در سال 94 این سهم 32 درصد بوده است که افت داشته ایم یعنی باید به صورت جدی توجه بشود و از جهت متوسط سرانه سرمایه گذاری، صنعت نساجی نسبت به خیلی از صنایع کم هزینه تر است ولی حمایتی مانند صنعت خودرو را ندارد. باید بررسی کنیم که در صنایع تولیدی نساجی یزد در چه زمینه هایی شکاف داریم که نتوانستیم مثل قبل قدرتمند وارد شویم که در بخش بعدی که چطور و چگونه تولید کنیم عرض میکنم.

آیا صنعت نساجی استان بروز و برای بازار هدف برنامهریزی شده است؟

محمدرضا دهقانی اشکذری در پاسخ به این سئوال بیان کرد: در تایید و تاکید مطالب ذکر شده آمار جهانی میگوید که هر فرد در یک سال حدود20مترمربع پارچه نیاز دارد و در بحث ریالی هم متوسط آن برای هر فرد 192دلار هزینه لباس است. در ایران 83 میلیون جمعیت داریم که طبق آمار گفته شده 1/6میلیارد فقط مصرف داخل کشور است و به اضافه 400 میلیون جمعیت کشورهای همسایه و 1/7میلیارد جمعیت کشورهای جهان اسلام که ظرفیت بالقوه بازار مصرف ما هستند.

وی افزود: کشورهایی مانند ترکیه، ویتنام و هند هدف گذاری کردند که ویتنام سالانه 20میلیارد دلار و ترکیه 65 میلیارد دلار صادرات دارند ولی ایران 1/2 میلیارد دلار دارد؛چرا؟ چون تنوع محصولات ما و تکنولوژی پایین ما که ریشه در بهره وری پایین صنعت نساجی دارد حتی بازار داخلی را هم پوشش نمی دهد. رسیدن به این هدف نیازمند راهبردی جامع است. یکی از دلایل کاهش انگیزه و شکست در بازار رقابتی ما، قاچاق محصولات نساجی است.

دهقانی اشکذری گفت: ما آفتی در این صنعت داریم به نام قاچاق، از طرفی فرهنگ مصرف مردم ما فرهنگ مصرف کالاهای خارجی است. متاسفانه برخی تولیدی های یزد پارچه های تولید شده خودرا با برند خارجی بفروش میرسانند چون فرهنگ مصرف ایرانی ها به سمت پارچه خارجی رفته است.

لذا ما باید مجاری قاچاق را ببندیم و کنترل کنیم و همچنین فرهنگ مصرف تولید داخلی را تقویت کنیم، موردی که رهبر انقلاب در این سال های اخیر بسیار تاکید کردند و خوشبختانه که دراین دوسال که شعار سال تغییر کرده است بسیار اتفاق های خوبی افتاده است. برای رسیدن به بازارهای جهانی باید ابتدا از بازار کشور خودمان شروع کنیم و سپس با مطالعه بازارهای بین المللی به اهداف ترسیم شده دست یابیم.

برنامه ریزی مجریان برای این صنعت چیست؟

محمدرضا دهقانی اشکذری پاسخ داد: ما یک جمله معروفی داریم که نمی شود با نقشه های قدیمی گنج را یافت به همین ترتیب اگر میخواهیم برگردیم به دوران پر افتخار نساجی باید نقشه های حرکت به سمت هدف را عوض کنیم و در دنیای امروزی نمیشود با سبک سنتی کار کرد و حرفی در دنیا برای گفتن داشت.

وی افزود: واقعیت این است که در کشور ما برای اینکه برگردیم به جهش تولید نیازمند یک نگاه سیستماتیک و تفکر راهبردی هستیم.در حوزه اینکه چی تولید کنیم؟ که سوال اول ما بود، ما دریزد در یه سری از بخشهای نساجی قویتر هستیم یعنی نفر اول پارچه رومبلی و پرده در کشور هستیم که خیلی از آنها در بازار تهران به اسم پارچه ترک بفروش میرسند.

دهقانی اشکذری تصریح کرد: تعدد و تنوع محصولات نساجی از مزیتهای ماست ولی نباید در همه محورهای تولیدات نساجی سرمایه گذاری کنیم. یعنی اگر دانش تاریخی و خانگی مردم یزد و زیرساخت های موجود فعالین، پارچه بافی است خیلی سراغ دوخت و تولید پوشاک نرویم. زمانی در دنیا میگفتن خوشه ها مسئله توسعه صنعتی را حل میکنند

وظیفه خوشه نساجی چیست و با چه هدفی راهاندازی شد؟

وظیفه خوشهها تسهیلگری و نیز هم افزایی بود، یعنی جذب اطلاعات روز صنعت در زمینه تکنولوژی، محصول، برندسازی، رقبا و همچنین انتقال این اطلاعات به کسب وکارهای فعال صنعت نساجی است، تا با یک راهبرد مناسب توسعه داشته باشیم.

دهقانی در ادامه با بیان اینکه نکته مهمتر یکپارچگی و تعادل در یک صنعت است، خاطرنشان کرد: به عنوان مثال نساجی در یزد 1900 کسب و کار وجود دارد الان در کدوم بخش ضعف و کدارم بخش قوت داریم؟ آنجا که ضعف داریم با فرصت های موجود در بخش دیگر آن را رفع کنیم. از طریق دانشگاه جهت پرورش متخصص نساجی آموزش بدهیم. یه زمانی دانشجویان دانشگاه آزاد یزد در یک نمایشگاه و ژوژمان در آلمان شرکت کردند و طرح های خودشان را روی پارچه بردند و فروختن و خودباوری عجیبی در بچه ها ایجاد شده که طرح های ما آنقدر ظرفیت دارد که به فروش برسد.

گفتمان فعلی دنیا، ایجاد اکوسیستم یا زیست بوم یک صنعت است که باید به شکل منطقهای و بر اساس مزیت های هر منطقه طراحی و اجرا شود که در بخش بعدی توضیح خواهیم داد. به عنوان مثال کاشان در صنعت فرش از یزد برتر است چون اکوسیستمی در بحث فرش ایجاد کرده است که کل این صنعت را پوشش میدهد بخش خالی آن را پر میکند و در موضوع بازار که ما در یزد مشکل داریم بازاریابی میکند و الان کاشان قطب فرش ایران است.

دهقانی اظهار کرد: همانطور که عرض شد اگر بخواهیم به دوران درخشان نساجی برگردیم مستلزم نگاه جامع و چندبعدی به این صنعت هست که در گام اول در حوزه اکوسیستم باید باز طراحی کنیم امروزه خوشه ها جوابگو نیستند.

یک بخش کلیدی در اکوسیستم یا زیست بوم صنعت نساجی، مرکز نوآوری نساجی است. ما در یزد نیازمند یک مرکز نوآوری هستیم که فناوری، طرح و بافتها را مطالعه کند، مواد اولیه جدیدی که در حوزه نانو و بیوتک را شناسایی و به بخش خصوصی معرفی کند. ایده ها و افراد خلاق را جذب و پرورش دهد تا پشتوانه صنعت نساجی باشند.

وی افزود: اکوسیستم کسب وکار که گفتم 8-7 بخش دارد، یک بخش آن رهبری است یعنی باید دولت بپذیرد بخش خصوصی قوی تر از دولتی است، و باید رهبری صنعت را بر عهده بخش خصوصی بگذارد که یکی از اولین اصول اقتصاد مقاومتی هم مردم پایه بودن اقتصاد است. دولت خودش را مجری قرار ندهد، و لیدری آن صنعت را به بخش خصوصی بسپارد و حمایت کند، تأمین مالی کند، مجوز بدهد و تسهیلات صادرات را نیزبدهد و البته نظارت لازم را داشته باشد تا حقوق مصرف کننده نیز محافظت شود.

دوم اینکه دانشگاهها را در کنار صنعت قرار بدهیم یکی از مشکلاتی که صنایع ما گله دارند همین است که دانشگاه دانشجو فارغ التحصیل میکند ولی کارآفرین به دانشگاه می گوید: تابحال از من پرسیدی چه نوع فارغ التحصیلی میخواهم؟ چه تخصصی نیاز دارم؟ چرا در حوزه بازاریابی گرایش نساجی ایجاد نمی کنید؟ یکی از منابع کلیدی که بخش خصوصی در تولید نیاز دارد منابع انسانی ماهر و کارآمد است. هم اساتید دانشگاه باید در صنعت و بازار حضور فعال داشته باشند تا درد صنعت را بفهمند و رویکرد حل مساله داشته باشند و هم دانشجو با کسب مهارتهای مورد نیاز صنعت توانمند شود .

بخشهای دیگری همچون نهادهای حمایتی، مشوق های سیاستی و قانونی مانند معافیت مالیاتی و بیمه ای، فرهنگ مردم در خصوص ورود به عرصه کارآفرینی و تکریم کارآفرینان، ایجاد بسترهای سرمایه گذاری خطرپذیر، شناسایی و ارتباط با بازارهای مناسب منطقه ای و جهانی و سرمایه های انسانی خلاق یک اکوسیستم را کامل می کنند. و مطمئن باشید که اکوسیستمی که گفتم اگر بازبینی شود دوباره یزد در ایران و حتی در جهان حرف جدی ای برای گفتن خواهد داشت.

دهقانی اشکذری خاطرنشان کرد: ما نباید صنعت نساجی را مانند خیلی از صنایع رقابتی در فضای عرضه و تقاضا رها کنیم دلیل آن این است که این بازار اگر بخواهد قیمت گذاری ها و حجم تولید در فضای عرضه و تقاضا شکل بگیرد به دلیل رقبای خارجی، مواد اولیه نسبتا با قیمت بالا، قاچاق کالا، دانش سنتی این صنعت و دستمزدهای بالای نیروی کار زمین خواهد خورد.

بنظر من دولت باید به صنعت نساجی نگاه حمایتی خاصی داشته باشد چون این صنعت از جمله صنایع زیربنایی از جهت تامین نیازهای الزامی مردم و دارای بازار بسیار خوب ملی و منطقه ای است و از جهت بحث اشتغال و رونق تولید، ظرفیت جهش را دارد.

اگر بخواهیم این صنعت راهبردی را احیا کنیم و سیاست های اقتصاد مقاومتی را اجرا کنیم با حمایت خاص دولت مردان درخصوص ایجاد مراکز نوآوری که اخیرا با حمایت معاونت علمی ریاست جمهوری دو مورد آن در زمینه نساجی و پوشاک صدور مجوز و حمایت شد و سایر نکاتی که عرض شد به هدف خواهیم رسید.

آیا کاری انجام شده که درحوزه صنعت نساجی زودتر به نتیجهای برسیم یا خیر؟

مجتبی دستمالچیان رییس انجمن صنایع نساجی و پوشاک استان یزد در پاسخ به این سئوال می گوید: یزد از قدیم در دنیا در صنعت نساجی معروف بوده که پارچه هایی با ارزش افزوده بالا یا پارچه فاخر تولید میکند و هنوز هم در دنیا منحصر به فردیم مثل پارچه ترمه، پارچه دارایی.همینطور که میدانید کسب و کار خیلی از مردم یزد در قدیم نساجی یا مرتبط با نساجی میشده از ریسمان فروشی ریسمانیان را داریم از پارچه فروشی و رنگریزی صباغ ها را داریم.صنعت نساجی ما هنوز باعث افتخار کشور است در پارچه های رومبلی در کشور قطب هستیم،صددرصد روفرشی را داریم و شال و روسری در کشور حرفی برای گفتن داریم که باعث افتخار است اما چه شد که شرکت های بزرگ ما دیگر نیستندو تعطیل هستند جای بحث داره که بعدا می پردازیم.

وی افزود: درمورد آمارهایی که ما نسبت به واحدهای نساجیمان داریم که بتوانیم تصمیم گیری کنیم یا مجموعههای دولتی بتوانند تصمیم سازی کنند برای اینکه چه اتفاقی افتاده یا چه اتفاقی باید بیفتد قدم اول آن اطلاعات دقیق و درست میخواهد که ما نداریم که دلیل آن این است که بسیار از کارگاهها و تولیدهایی که در یزد داریم سنتی و خانوادگی هستند که مجوز صنعتی ندارند و ما آمار و اطلاعاتی را از آنها نداریم که لطمه هایی را به سیاست گذار و هم به هم صنفی ها میزند به عنوان مثال در جلسه ای مطرح میشود که فلان پارچه ای کمبود داریم در صورتی که به وفور در یزد تولید می کنیم که متاسفانه آمارش را نداریم و یک حرکتی را یک سالی هست شروع کردیم و به کندی داریم پیش می رویم زیرا آمار گرفتن بسیار سخت است و واقعیت این است که آماری که ما توانستیم از سازمان تامین اجتماعی و سایر سازمان ها جمع آوری کنیم این است که بالای 1900واحد فعال کوچک و بزرگ داریم.

دلیل کمرنگ شدن نقش کارخانههای نساجی در توسعه استان یزد چیست؟

دستمالچیان گفت: کم توجهی به این صنعت، صنایع دیگر بعضا در یزد رشدنسبتاً خوبی داشتند و دارند که جای تقدیر و تشکر دارد منتها صنعت نساجی برای یزد چند مزیت دارد،دوستدار طبیعت است،صنعتی کم مصرف در آب و بیشترین میزان اشتغال نسبت به سرمایه گذاری ایجاد میکند. به این دلایل قدیمی های یزد این صنعت را توسعه دادند و خوب کار کردند و یک مقدار کم توجهی به این صنایع باعث شده که این اتفاقات بیفتد.

وی افزود: استان یزد حدود 15-10سال پیش قطب فرش ماشینی کشور بوده است ولی امروزه فقط یک کارخانه فعال داریم و تعداد زیادی از این کارخانه ها درکاشان رشد کردند و این نشان میدهد که بازار فرش فروش خود را دارد پس کم لطفی نسبت به این صنعت بوده و سیاست گذاری استان به سمت نساجی نبوده است.بعضاً که برای وام مراجعه میکردند بانکها همراهی نمی کردند که این صنعت بازدهی ندارد و جواب نمی دهد و صنایع دیگر رشد پیدا کرد(فولا، کاشی و سرامیک).

رییس انجمن صنایع نساجی و پوشاک استان یزد تصریح کرد: قاچاق، بیشترین واردات چه رسمی و چه غیر رسمی پارچه را داریم و حتی واردات خانگی هم زیاد است لذا هرکس که به مسافرت می رود قطعا در بین سوغاتیها نساجی هم هست که آفت صنعت است.

دستمالچیان گفت: پارچههایی در قدیم تولید میکردیم که هنوزم در جهان معروف است که به دلیل واردات بی رویه،قاچاق،عدم پرداخت عوارض حقوقی کالا به صورت کامل، باعث شد کارخانههای ما از نظر قیمتی نتوانند رقابت کنند با محصولات خارجی و وقتی کارخانه ای نتواند رقابت کند مجبور میشود کیفیت محصول خود را کاهش دهد و قیمت آن را نیزپایین بیاورد که به خودش لطمه میزند یا اینکه متوقف می شود.

وی ادامه داد: اکنون به سبب همین موارد فرهنگ مردم طوری شده است که پارچههای خارجی بهتر از پارچه ایرانی است، دربعضی موارد ما تایید میکنیم ولی در مواردی به مراتب پارچه ایرانی بهتر از خارجی است.

این کار آفرین نمونه یزدی خاطرنشان کرد: متاسفانه برخی کارخانهها به سبب سفارشها و بازار خرید مجبورند محصولات خودرا با برند خارجی بفروش برسانند،ولی من محکم به شما بگوییم که امروز نساجی ما در استان یزد قابلیت این را دارد که بهترین پارچه با بالاترین کیفیت را تولید کند و باعث افتخار در کشور است همچنان مفتخریم که پارچههای فاخر را داریم که در استان تولید می کنیم خیلی دور از دسترس نیست منتهاخوشبختانه بحث قاچاق به دلیل نرخ ارز و محدودیت هایی که است خیلی کمتر شده است.

دستمالچیان اظهار کرد: در رابطه با بالا رفتن نرخ ارز و تورم ناراحتیم ولی این چندسال اتفاقی که می افتاد این بود که هزینه های جاری کارخانجات،انرژی و همچنین حقوق و دستمزد افزایش داشت ولی نرخ ارز ثابت بود این ثابت بودن یعنی عملاّ کالای خارجی قیمت آن ثابت ولی شرکت های تولید کننده داخل با افزایش هزینه روبرو بودن که این موضوع کار را مشکل می کرد.

منطق این بود که هرچقدر هزینه ما افزایش پیدا میکند به همان نسبت دلار هم افزایش پیدا کند تا رقابت با کالای خارجی از بین نرود.الان واقعیت این است که مقرون به صرفه نیست و بازار از تولید کننده داخلی این انتظار را دارد که یک کالای با کیفیت تولید کندتا الان مشتری هایی که سراغ کارخانههای داخل میآمدند عدهای خاص بودند و اکثریت تاجرها سراغ شرکت های خارجی می رفتند ولی الان کسانی که سراغ شرکتهای خارجی میرفتند به سمت شرکت های داخلی و کالای با کیفیت میروند قطعا شرکتها هم آن چیزی را تولید میکنند که مشتری سفارش میدهدو قابل مشاهده است که 30 الی 40 درصد کارخانههای ما محصولات آنها بسیار با کیفیت و متنوع است به طوری که تاجرهایی که محصول خارجی خریداری میکردند وقتی می بینند چنین محصولاتی درکشور تولید میشود تعجب می کنند که باعث افتخار ما است..

رییس انجمن صنایع نساجی و پوشاک استان یزد خاطرنشان کرد: ما در صنعت نساجی امروز دارای مزیت نسبی هستیم خیلی از کالاهای نساجی از الیاف مصنوعی ساخته میشوند الیاف یا نخ های مصنوعی تماماً از مشتقات نفتی هستند مثل پلی استر که ما مزیت صد در صد نسبی داریم که مواد اولیه آن را توسط پتروشیمیان خودمان تولید می کنند و چیپس پلی استر را به بازار عرضه می کنند و معاملات را داخل بورس آورده اند که کاملا شفاف انجام شود بعد گزینه ای به نام رقابت آوردند قیمت، قیمتی فوت خلیج فارس در میاد و با یک درصدی کمتر وارد بورس می شود.

وقتی میگوییم رقابت منظور رابطه بین عرضه و تقاضا است و وقتی ما دوتا شرکت تولید کننده داریم و عرضه دست خودشان است پس تقاضا هم مقدارش مشخص و ثابت است در اینجا رقابت افزایش پیدا میکند بعضا ما در کالاهای مواد اولیه نساجی تا 80درصد بیشتر پرداخت کردیم تحت گزینه ای به نام رقابت به شرکت های تولید کننده. چرا باید 80درصد پول ما از زنجیره های پایین دستی یا واحدهای کوچک دربیاد و برود در جیب پتروشیمیان و دوم اینکه اگر این اتفاق بیفتد دیگر هیچ مزیتی وجود ندارد یعنی وقتی نتوانیم نخ پلی استر را با قیمت جهانی تهیه کنیم دلخوشیم که مزیت هم داریم هنوز باید ارزان تر از جهانی تهیه کنم وقتی اینجا داریم گرانتر از قیمت جهانی تهیه می کنیم این عملاً هیچ مزیتی ندارد و امکان صادراتی را میگیرد نظر بنده این است که دوستان به این فکر کنند که به جای یک کیلو چیپس پلی استر بیایند یک کیلو پارچه پلی استری یا یک کیلو پیراهن تولید کنیم چقدر ارزش افزوده و اشتغال داریم بحث دیگر در مورد نوآوری که آقای دکتر گفتن ما برای اولین بار در کشور مرکز نوآوری تخصصی در یزد استارت میخورد با همکاری معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری و جای تشکر دارد از مدیران و استادان،استاندار،آموزش و پرورش به خاطر پیگیری هایی که کردن و پروژه قرارداد آن بسته شده و ان شاالله در آینده پیمانکار ما شروع به بازسازی محل که هنرستان سابق شهید ابراهیمی است میکند هم به عنوان هنرستان بتواند احیا بشود هم درکنارش ما اولین مرکز نوآوری نساجی کشور را داشته باشیم.